Làng nghề 'hạ độc' môi trường

> Đất, nước, không khí đều bị “đầu độc” Chúng tôi tìm đến làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Vân Môn (huyện Yên Phong). Mới đến đầu làng, chúng tôi đã thấy khó thở vì một mùi vị sặc sụa, hăng hắc từ các lò phế liệu đang hoạt động. Quanh đường làng, đâu đâu cũng thấy những bãi xỉ chất đống, bốc mùi khó chịu. Thế nhưng, khi nghe chúng tôi phàn nàn về mùi khó chịu, một người dân ở đây nói: “Các anh chị mới về không quen nên không ngửi được mùi này chứ chúng tôi ngửi thẳng tắp, thấy có sao đâu”. Chúng tôi thắc mắc: “Chị làm việc không đeo khẩu trang mà không đau đầu à?”. Chị này giải đáp: “Làm việc có của ăn của để nên phải nuốm thôi”. Ông Mẫn Văn Tán, trưởng thôn Mẫn Xá cho biết, thôn trước kia chuyên làm nghề đúc xoong, chậu.... Tầng lớp phát triển, đồ inox, đồ nhựa ra đời khiến các sản phẩm bằng nhôm không còn chỗ đứng trên thị trường nên các hộ chuyển sang tái chế nhôm phế liệu thành phôi nhôm rồi xuất ra thị trường. Mẫn Xá có 637 hộ (3.100 khẩu) thì có đến hơn 300 hộ làm nghề đúc nhôm, tạo việc làm trực tính cho gần 1.000 lao động. Ông Tán ngậm ngùi, cùng với việc làm giàu thì cả làng đang gánh chịu hậu quả ô nhiễm. Mỗi tháng, lượng xỉ thải ra tương đương hàng chục tấn. Xỉ bị vứt tứ tung trên mép ruộng, rìa ao; bãi rác thải sinh hoạt được quy hoạch nhưng giờ không còn chỗ đổ vì đã có hàng ngàn bao tải xỉ thải chiếm chỗ. Ao làng cũng dần bị lấp đầy bởi xỉ. Cứ 1kg phế liệu thì được 3 lạng nhôm, 7 lạng xỉ còn lại người ta đem ra ao bòn đãi tiếp, thành ra cả thảy ao, hồ trong làng đều đặc quánh một màu đen. Dù rằng Mẫn Xá có 127 mẫu ruộng nhưng nghề nấu nhôm đã “bức tử” cánh đồng, không thể canh tác được nữa. Theo ông Tán, quá trình đúc nhôm sinh ra rất nhiều bụi bẩn, khi gặp nước thì sủi bọt và có mùi rất khai. Những ruộng ngấm nước thải, lúa không trổ bông được hoặc toàn hạt lép. Nhiều mảnh ruộng nằm sát bãi đổ xỉ, ô nhiễm nặng quá, không canh tác được, người dân đành bỏ hoang. Ngay cả những cây xà cừ, bạch đàn bên đường cũng héo úa rồi chết dần, chết mòn. Chúng tôi tìm vào một nhà có đống vỏ lon chất kín một khoảng sân rộng và lò cũng đang đỏ lửa. Công nhân đang múc từng gáo nhôm nung chảy trong lò đổ vào khuôn. Anh Nguyễn Văn Huân, thợ chuyên nấu phôi nhôm cho biết: “Ngày công tuy cao, 500.000 - 600.000 đồng/người, nhưng luôn rình rập hiểm. Công việc phải xúc tiếp với lò lửa ở nhiệt độ cao, lại không có bảo hộ lao động nên da dẻ cháy sạm, rất tổn hại cho sức khỏe”. Người dân phải sống chung với cảnh ô nhiễm. Theo ông Nguyễn Đức Phúc, chủ toạ UBND xã Văn Môn, trong tái chế nhôm, công đoạn ô nhiễm nhất là nấu nhôm. Vật liệu được dùng cốt là phế liệu nhôm có nguồn gốc từ vỏ lon, phôi nhôm từ các động cơ chứa đầy dầu mỡ, khung nhôm, xoong nồi nhôm... Trong quá trình nấu, các chất dầu mỡ bám trên phôi nhôm, lớp sơn bên ngoài các lon nước ngọt khiến khí thải bốc mù mịt và đen kịt. Chịu hậu quả nhiều nhất là người làm thuê, trực tiếp xúc tiếp cả ngày trong lò với những khối quặng và chất thải. Cần chế tài đủ mạnh Bắc Ninh hiện có 62 làng nghề, trong đó có những sản phẩm nổi danh như gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ, sắt thép (Đa Hội, Châu Khê), giấy (Phong Khê, Phú Lâm), rượu (Tam Đa, Đại Lâm), tái chế nhôm (Văn Môn)... Ông Hà Minh Họa, Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường Bắc Ninh nhận, giải quyết ô nhiễm môi trường ở các làng nghề là vấn đề rất nan giải do chính quyền địa phương thiếu chế tài xử phạt hành vi gây ô nhiễm của các cơ sở sản xuất. Kết quả khảo sát điều tra chất lượng môi trường tại các làng nghề Bắc Ninh do Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh thực hiện thấy, tuốt các mẫu nước mặt, nước ngầm, môi trường không khí tại đây đều có dấu hiệu ô nhiễm với chừng độ khác nhau. Làng tái chế giấy Phong Khê (TP. Bắc Ninh) hàng ngày thải ra môi trường khoảng 4.500-5.000m3 nước thải chứa lượng độc tố cao gấp nhiều lần tiêu chuẩn cho phép như hàm lượng chất rắn lơ lửng cao hơn 4,5-11 lần, hàm lượng COD cao hơn từ 8-500 lần, hàm lượng Pb cao hơn 5,5 lần. Làng nghề đồ gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ (thị xã Từ Sơn) cũng bị ô nhiễm nặng do nồng độ bụi, khí thải, tiếng ồn và nhiệt độ cao từ các xưởng sản xuất và các hoạt động vận tải. Con sông Ngũ Huyện Khê với 24km chảy qua địa phận tỉnh Bắc Ninh đang từng ngày, từng giờ bị “bức tử” khi có tới 5 làng nghề (sinh sản đồ gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ, tái chế sắt Đa Hội, sinh sản thép Châu Khê, tái chế giấy Phú Lâm và tái chế giấy Phong Khê) liền đổ các chất thải rắn và nước thải độc hại trực tiếp xuống sông và hai bên bờ sông. Khoảng 60-70% dân cư hai bên sông mắc các bệnh tâm thần, ngoài da, đường hô hấp, khô mắt, điếc và cả bệnh ung thư đe dọa tính mệnh. Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường càng ngày càng gia tăng, Bắc Ninh đã xây dựng quy chế bảo vệ môi trường làng nghề, trong đó bao gồm nhiều biện pháp “mạnh tay” như cắt điện, ngừng cấp vốn vay đối với các cơ sở gây ô nhiễm môi trường. Tại một số làng nghề, vấn đề bảo vệ môi trường đã được đề cập đến trong hương ước, quy ước làng nghề. Thế nhưng, do ý thức của các hộ sản xuất còn kém, hầu hết các hộ chỉ chú trọng sinh sản mà không quan tâm đầu tư cho việc xử lý chất thải, cải thiện môi trường của cơ sở sinh sản. Ô nhiễm môi trường các làng nghề ở Bắc Ninh vẫn là bài toán chưa có đáp số vì các giải pháp đưa ra chưa có tính khả thi. Do đó, nếu không có chế tài đủ mạnh, hầu như sẽ rất khó làm cho các doanh nghiệp, hộ kinh dinh nơi đây nghiêm chỉnh ứng dụng biện pháp xử lý chất thải như các cơ quan chức năng đã đề xuất. TheoKinh tế nông thôn