Đến nay, vợ chồng ông có 5 người con, hồ hết đều thành đạt
Ông Gia được phong nghệ nhân, xem như một "pho sử sống về Xẩm tàu điện". Ông tâm tình, thế cục mình chỉ có chút may mắn vì lấy được vợ trẻ.
Ngày đó, xe điện là công cụ đi lại gần gũi của người dân thị thành bên cạnh xe tay kéo, xích lô, xe đạp. Có thời ông ở Huế vài tháng. Sau trận sốt đó, mắt ông mờ dần, dù có bố là bác sĩ nhưng cũng không giúp được gì.
Ảnh: Phan Dương. Ông cũng có thêm những bạn xẩm khác quê Ninh Bình, Nam Đinh, Hải Dương. Họ đến vì muốn học những bài hát cổ, tìm về thời kỳ huy hoàng của xẩm hay đơn giản chỉ muốn nghe lại những giai điệu buồn hiu hắt một thời.
Vào bệnh viện, bác sĩ chẩn đoán ông bị viêm màng bồ đào - một căn bệnh về mắt chẳng thể nào chữa dược. Ông Gia giãi tỏ, tiếng tàu điện, tàu hỏa hối thúc ông ghê lắm. Vì tằm em phải chạy dâu. Ở tuổi 67, sức khỏe ông Gia đã sút giảm nhiều.
Đến nhà trọ cũng vậy. Ảnh: Phan Dương. Ra trường, người khuyết tật như ông không được xét biên chế trong các cơ quan nhà nước. Lao lực thời trẻ khiến nay ở 67 tuổi, sức khỏe ông đã giảm nhiều. Ông học thêm nhiều điệu cải lương, điệu hò, các bài hát tiền chiến. Đến đâu ông thường hát những điệu hạp với khung cảnh đó như điệu Xẩm chợ, Huê Tình, Xẩm xoan, Ba bậc, Thập ân … Riêng ở tàu điện khu vực Đồng Xuân, phố cổ thì dù hát điệu gì ông cũng chẳng thể thiếu bài mở đầu Xẩm xe điện.
Hai bên hay nói chuyện, rồi nên duyên", ông nhớ lại. Sau khi nắm hết các "bí kíp" của thầy, chàng trai tuổi 30 cứ một mình một đàn, một gậy, một chiếc túi nhỏ dò dẫm lên các toa tàu. Vì chàng, em phải qua cầu đắng cay. "Ngày đó, tôi được 45 đồng mỗi tháng, đóng cơm tập thể mất 18 đồng. Vào quán cơm, người ta hỏi có tiền không mới cho vào. Dù đang ở đâu, làm gì ông cũng hướng về phía đó và lại đi.
Nghệ nhân Nguyễn Lưu Gia - người hát xẩm đường tàu cuối cùng ở Hà Nội. Có thời điểm ông vào Nam, quen biết nhiều đồng môn hát xẩm, đàm đạo với nhau những điệu hát mới. ". Mỗi chuyến đi như vậy không sao nhiêu ngày bởi qua những miền đất, gặp được những điều quyến luyến ông ở lại nhiều hơn. Lúc hành nghề, ông thuộc hơn 2/3 các điệu xẩm
Chồng em thi đỗ khoa này, bỏ công kinh sử từ ngày lấy nhau. Ngày đó, hát xẩm thịnh hành nhưng chúng tôi thì bị khinh khi không khác người ăn xin", giọng ông chùng xuống. Bên cạnh đó, ông còn thuộc thêm mấy chục điệu vọng cổ, cải lương thỉnh thoảng góp vui cho thị hiếu từng người. Ở đâu có đường tàu, ở đó tôi có mặt", lão nghệ nhân nói.
Trong ký ức của người nghệ nhân già, nghề hát xẩm tủi hổ chẳng khác gì ăn xin, mượn tiếng hát để xin tiền. Sức tôi đang trai tráng phải ăn hai suất mới đủ. Mỗi sáng, tôi phải mua thêm 2 bánh mì, để dành nửa cái cho buổi trưa", giọng ông mơ mòng hồi tưởng.
"Tôi đi hát ở chợ Ngọc Hà rồi quen bà ấy. Cái mưa lâm râm tháng 7, tháng 8 đất cố đô nao lòng, buồn bã làm ông thấy tiếng hát của mình cũng quyến luyến hơn.
Khi hai bên đã thân thiết, ông trở thành học sinh của cụ Nguyên. Từ nhỏ, ông là một đứa trẻ khỏe mạnh, học giỏi, hết lớp 10/10 thì bất chợt bị một cơn sốt. Đi hát quanh năm nhưng ông không đủ ăn, nhiều khi hát cả ngày không đủ tiền mua bát phở phải nhịn đói. Theo cụ thêm một năm nữa thì thầy bảo tôi có thể đứng ra hát riêng được rồi", người nghệ nhân rút cục ở Hà Nội hát xẩm đường tàu, nhớ lại.
Nghe nghệ nhân Nguyễn Lưu Gia vừa đàn vừa hát một bài xẩm: Phan Dương. Ông Gia lớn lên trong một gia đình có bố làm thuốc đông y ở làng Phú Đô (Mễ Trì, Từ Liêm, Hà Nội). Trong làn khói mờ mịt của hơi thuốc lào, người nghệ nhân già thở dài, cuộc thế hát xẩm cũng hẩm như số phận của ông từ khi bị cướp đi đôi mắt.
"Tôi đi đến đâu cũng bị xua đuổi. "Lúc đó tôi nghĩ mình đã phận mù rồi, có đi hát xẩm kiếm tiền thì cũng chẳng sao.
Gần đây, Trung tâm Văn hóa âm nhạc nghệ thuật Việt Nam đã cất công đi tìm những người từng hát xẩm trên xe điện, khôi phục lại loại hình văn hóa dân gian một thời.
Ở ẩn nhiều năm nay, ông Nguyễn Lưu Gia, 67 tuổi, sống ở Từ Liêm, Hà Nội, vẫn có người tới thăm. Nhưng rồi tôi dặn lòng vươn lên, tìm đến học chữ nổi, sau đó thi vào khoa Cải lương trường Sân khấu Nghệ thuật", ông cho biết.
Người hát biết được nhiều bài sẽ giữ được lòng người nghe hơn. Đa số thời kì còn lại, ông Gia gắn bó với những chuyến tàu điện ở Hà Nội. Khoảng 3 năm thì tôi nắm được hết các điệu hát của cụ.
Ông cũng tham dự hội người mù của xã, huyện và thẳng tính biểu diễn phục vụ bà con làng xóm. Ông làm hợp đồng, lương không đủ sống. Ngày đó, bà ấy bán gà vịt, luôn ra nghe tôi hát. "Đang là một chàng trai khỏe mạnh thì tự nhiên không nhìn được nữa, tôi mất phương hướng, đi toàn đâm đầu vào tường, nhiều lúc chỉ muốn tìm cái chết.
Một buổi tối, ông Gia đi qua hồ Hoàn Kiếm thì "chết lặng" khi nghe thấy tiếng ca của cụ trùm Nguyên - một người hát xẩm nức tiếng thời bấy giờ. Ngày ngày, vợ cụ Nguyên dắt hai thầy trò tôi đi hát ở tàu điện, tàu hỏa. Ông hát từ toa này sang toa khác, từ chuyến tàu này sang chuyến tàu khác. Ca từ của điệu Xẩm tàu điện phối hợp với tiếng nhị thủ thỉ, réo rắt, trong giây khắc khung cảnh của cái thời Hà Nội xưa vọng lại - nơi có tiếng thủ thỉ của những người mù hát xẩm bên xe điện leng reng, tàu hỏa rầm rầm.
Khi hai người lấy nhau cũng là lúc ông từ giã thời hát ở xe điện, mở một gánh hát ở quê phục vụ những đám hiếu.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét